Gotowość do działania, determinacja, imperatyw zmieniania świata wokół siebie – oto cechy, którymi charakteryzują się Liderzy Dialogu, aktywiści i aktywistki zaangażowane w przywracanie pamięci o Żydach w swoich miejscowościach. Ich spotkania podczas dorocznych konferencji organizowanych przez Forum Dialogu są źródłem siły, wiedzy i motywacji dla członków sieci. W zeszłym roku nie mogły się jednak odbyć. Ograniczenia pandemiczne nie wpłynęły jednak na motywację Liderów i Liderek, aby kontynuować działania na rzecz upamiętniania lokalnego dziedzictwa żydowskiego. Zależało nam, by w zmienionych warunkach jak najskuteczniej ich w tym wspierać.

W 2020 roku Forum wprowadziło do tego programu zupełnie nowy komponent, który okazał się trafioną odpowiedzią na potrzeby uczestników w okresie ograniczeń epidemiologicznych. Powstało osiem grup regionalnych Liderów Dialogu. Mają one zapewniać uczestnikom integrację, przestrzeń wzajemnego wsparcia, dzielenia się doświadczeniem i rozwiązywania problemów. W działaniach grup wzięło udział 71 Liderów i Liderek Dialogu.

Grupy regionalne Liderów Dialogu:

• lubelska
• mazowiecka
• podlaska
• wielkopolsko-lubuska
• łódzko-świętokrzyska
• małopolska
• podkarpacka
• śląsko-opolska

Grupy regionalne Liderów Dialogu spotykały się online, a kiedy reżim sanitarny w Polsce nieco zelżał, także na żywo. Początkowy etap poszukiwania odpowiedzi na pytania, co ich łączy jako grupę i co mogą sobie dać nawzajem, zaowocował konkretnymi pomysłami na wspólne działania. Grupy regionalne organizowały spotkania integrująco-szkoleniowe, odpowiadające na wspólne potrzeby, wśród zrealizowanych przez nich działań były warsztaty rozwijające kompetencje i wiedzę na wybrany temat czy wizyty studyjne. Łącznie odbyło się trzynaście tego typu wydarzeń.

Grupy regionalne podlaska i lubelska postanowiły razem pojechać do Jedwabnego w 79. rocznicę pogromu, żeby uczcić pamięć ofiar tragicznych wydarzeń z 1941 roku. Przy tej okazji zorganizowały kameralną wizytę studyjną w gronie Liderek i Liderów Dialogu szlakiem Żydów z Podlasia. Kamil Mrozowicz, Lider Dialogu z Jedwabnego i Białegostoku, podkreślił, jak ważna jest możliwość kontaktu z aktywistami i aktywistkami w tym niełatwym do działania czasie: „Każda i każdy z nich to potężne historie, trudne drogi, wiele przygód i humor, który pozwala nam przetrwać!”.

Osobiście uważam, że pomysł stworzenia grup regionalnych to strzał w dziesiątkę i sprawdza się przede wszystkim w zakresie integracji grupy, wzajemnego poznania się i stworzenia takiej fajnej mikrospołeczności. A w dobie pandemii, kiedy większe spotkania są trudne do realizacji, to te małe, lokalne dają nam szansę na ciekawy wspólny czas.

Agata Radkowska-Parka, Liderka Dialogu z Lublina i Tomaszowa Lubelskiego

W minionym roku Liderzy i Liderki Dialogu nie ustawali w aktywnym przywracaniu pamięci, realizując indywidualne projekty upamiętniające i upowszechniające wiedzę o dziedzictwie żydowskim w swoich miejscowościach. Aby wesprzeć ich działania, Forum Dialogu kontynuowało program grantowo-stypendialny, w ramach którego Liderzy i Liderki Dialogu wnioskują o dofinansowanie swoich działań. W 2020 roku było to możliwe dzięki środkom uzyskanym od Fundacji Ledor Wador oraz The David and Anna Dlugie Kliger Scholarship Fund. Choć część projektów, które wiązały się z organizacją bezpośrednich spotkań, np. z potomkami miejscowych Żydów, musiała zostać przełożona na później, to zakres podjętych w zeszłym roku działań przywracających pamięć o lokalnych społecznościach żydowskich jest imponujący.

Laureaci i laureatki konkursów na granty i stypendia:

• Dariusz Popiela oraz Fundacja Rodziny Popielów Centrum – stypendium na projekt Ludzie, nie liczby upamiętniający ofiary Holokaustu w Czarnym Dunajcu, odsłonięcie pomnika na miejscowym cmentarzu żydowskim oraz grant na organizację szeregu spotkań potomków z mieszkańcami Czarnego Dunajca.
• Anita Rucioch-Gołek oraz Szkoła Podstawowa im. Arkadego Fiedlera w Zbąszyniu – grant na projekt filmu animowanego o przedwojennym życiu Żydów w Zbąszyniu oraz na spotkanie z potomkami miejscowej rodziny żydowskiej.
• Urszula Antosz-Rekucka (Mszana Dolna) – dwa stypendia na stworzenie archiwum internetowego lokalnej społeczności żydowskiej oraz wyjazd do Izraela w celu poszukiwania archiwaliów i budowania kontaktów z potomkami żydowskich mieszkańców Mszany Dolnej.
• Justyna Biernat (Tomaszów Mazowiecki) – stypendium na wydanie przewodnika Czarne sylwetki. Przewodnik po tomaszowskim getcie w języku polskim i angielskim.
• Anna Brzyska (Brzesko) – stypendium na pomnik upamiętniający rodzinę żydowską zamordowaną we wsi Brzeźnica w 1944 roku.
• Marek Kołcon (Zamość) – stypendium na rozwój osobisty: kurs języka angielskiego oraz zakup aparatu cyfrowego.
• Jacek Koszczan (Dukla) – stypendium na rozwój osobisty: zakup laptopa i oprogramowania do prowadzenia archiwum.

Na początku prac otaczała mnie cisza. Z każdym rokiem i z każdym projektem wychwytywałam głosy z przeszłości i mogłam usłyszeć głosy współczesne.

Justyna Biernat, Liderka Dialogu z Tomaszowa Mazowieckiego

Staramy się wykorzystywać każdą okazję, aby promować działania i eksperckość Liderów i Liderek Dialogu. W 2020 roku zapraszaliśmy ich jako gości spotkań online z cyklu Zoom na Forum, aby podzielili się swoją wiedzą i doświadczeniem z odbiorcami naszych programów w Polsce i za granicą. To, jak ważna jest ich praca, pokazuje odbiór tych spotkań, a także liczne nagrody i nominacje przyznawane Liderom i Liderkom przez polskie i międzynarodowe instytucje zajmujące się dialogiem polsko-żydowskim. Możliwość wspierania aktywizmu Liderów Dialogu to dla nas duży zaszczyt i kluczowe zadanie Forum.

Program Liderzy Dialogu jest współfinansowany przez Fundację Ledor Wador, Friends of the Forum oraz osoby wspierające z Polski i z zagranicy.